Saturday, November 6, 2010

Sababta ay diimaha been u yihiin iyo ujeedadooda

Dunida waxaa ka jira diimo badan. In kastoo diimaha dunida ay aad u badan yihiin, Diimaha ugu caansan aduunka waxay ka yimaadeen qaaradda Aasiya. diimahaan ugu caansan waxay kala yihiin Kirishtaan, Yahuun, Islaam, Buddhism, Shikhism, iyo Hinduism. Qofkii rumeysan diin ka mid ah diimahaan wuxuu aaminsan yahay in diintiisa kaliya ay tahay diinta saxda ah oo diimaha kale ay been yihiin. Diin walba waxay leedahay nin aasaase ah oo aasaasay diintaas oo baray dadka. Ninkaas wuxuu dadka u sheegaa in uu sido fariintii ilaahey oo wuxuu yiraahdaa ilaahey ayaa isoo diray si aan dadka ugu gudbiyo fariintii ilaahey. Dadka rumeysan diin waxay u yaqaanaan ninka aasaasay diintooda "Nebi".

Waa kuma Nebi?

Nabi waa nin ah aasaase diin. Diin walba waxay leedahay nebi aasaasay oo dadka baray oo faafiyay diintaas. Ninka nebiga ah wuxuu dadka u sheegaa in Eebe uu soo dirsaday oo uu u soo diray dadka. Oo wuxuu sheegtaa in uu wado fariintii Eebe. Wuxuuna isku dayaa in uu diintiisa dadka ka dhaadhiciyo. Nebiga si uu dadka uga dhaadhiciyo diintiisa wuxuu difaac aga dhigaa diintiisa labo sheey oo kala ah Baqdin iyo Balanqaad. Nebiyada waxay u balanqaadaan qofkii rumeeya diintooda in qofkaas uu Eebe geeyndoono Janno. Qofkii diidana wuxuu ku baqlid galiyaa dab(cadaab) oo wuxuu ku yiraahdaa Eebe ayaa cadaab ku geyndoona markaad dhimato sababtoo ah diinteyda ayaad diiday in aad rumeysid. Diimaha oo dhan waxay ku saleysanyihiin baqdin iyo balanqaad. Diin walba waxay wadataa dhaqankii iyo afkii meeshii uu ku dhashay nabiga diintaas. Kitaabka diintaas wuxuu ku qoran yahay luuqadii nabiga diintaas. Magaalada ugu barakeysan ee diintaas waxay ku taalaa wadankii uu nabigii diintaas aasasay ku dhashay. Tusaale ahaan, diinta islaamka magaaladeeda ugu barakeysan waa Mekka oo waxay ku taalaa wadankii uu Maxamad ku dhashay ee ahaa Saudi Arabia. Magaalada ugu barakeysan ee diinta kirishtaanka waa Bethlehem ee ku taal wadanka Israel, waa magaaladii uu ku dhashay jesus (ninka aasaasay diinta kiristaanka ah). Magaalada ugu barakeysan ee diinta Yuhuuda waa Jerusalem ee ku taal wadanka Israel ee ah wadankii uu ka soo jeeday ninkii aasaayay diinta yuhuuda(judaism) ee magaciisa layiraahdo Moses. Magaalada ugu barakeysan ee diinta Hinduism waa Varanasi ee ku taal wadanka India ee ah wadankii uu ku dhashay ninka aasaasay diinta hinduism. Magaalada ugu barakeysan ee diinta Buddhism waa Lopburi ee ku taal wadanka Nepal ee ah wadankii uu joogi jiray ninkii aasaasay diintaan ee magaciisa la dhihi jiray Budha. Magaalada ugu barakeysan ee diinta Sikhism waa Amritsar ee ku taal wadanka India. Magaalooyinkaan oo dhan waxay ku yaalaan wadanka uu ninka diintaas aasaasay uu ku dhashay. Diin walba kitaabkeeda wuxuu ku qoran yahay luuqada looga hadlo wadanka uu nabigeeda ku dhashay, maalada ugu barakeysan ee diin walba waxay ku taalaa wadanka uu ninka aasaasay diintaas ku dhashay. Waxaa yaab leh in nabi walba uu yiraahdo diinteeyda ayaa caalamka loo soo diray ayadoo iska cadahay in Diin walba luuqadeeda, dhaqankeeda, taariikhdeeda, iyo astaamaheeda ay ku saleysan tahay tan wadanka uu nabiga diintaas ku dhashay.

Ilaahay iyo diimaha

Aasaase diimeed (Nebi) walba wuxuu ku doodaa in diintiisa ay tahay midda kaliya ee saxda ah oo loo soo diray caalamka oo dhan, marka su'aasha imaaneysa ayaa waxay tahay haddii diintiisa loo soo diray caalamka oo dhan, maxay diintiisa luuqadeeda, dhaqankeeda, taariikhdeeda, astaamaheeda iyo magaaladeeda ugu barakeysan ay ugu salaysan tahay tan wadanka uu nabigaas ku dhashay? Ma ilaahey ayaa dadkiisa kala jecel oo qaarkood luuqadooda, dhaqankooda, taariikhdooda, iyo magaalooyinkooda ka jecel yahay tan dadka kale? Maya saas maahan ee diin walba waa wax uu qof suubistay si uu u helo awood oona u noqdo hogaamiye.

Nebinimada iyo jago raadinta

Diimahaan oo dhan waxaa la aasaasay waayihii hore. Wakhtigii diimahaan la aasaasi jiray maysan jirin wax dowlad ah. Waxaa jiray boqortooyo oo xukumi jirtay dadka. Oo nin boqor ah ayaa wuxuu ahaa qofka ugu jagada sareeya bulshada oo ugu awooda badan. Qofkii aan boqortooyo ka dhalan awood uma lahayn in uu noqdo boqor ama uu qabto jagada ugu sareeysa ee bulshada sida madaxweyne ama boqor. Qaabka kaliya ee qof aan boqortooyo ka dhalan uu u noqonkaray hogaamiyaha bulshada waxay ahayd in uu qofkaas sheegto nebinimo oo uu aasaaso fikrad cusub (diin) si uu dadka u soo raacaan oo uu u helo taageero badan. Nebi walba intuusan diin aasaasin wuxuu iska ahaan jiray qof iska caadi ah oo bulshadiisa ku dhex nool laakiin markii uu diin cusub la soo baxay ayuu wuxuu noqday hogaamiyihii ugu sareeyay bulshadiisa sida boqorka uu ahaan jiray. Nibankaan nebiyiinta ah waxay rabeen jago wayna heleen markey diin aasaaseen oo waxay heleen jagadii ugu sareysay ee bulshadooda.
Maxamad wuxuu ahaa noocaas oo kale. Maxamad intuusan diin aasaasin wuxuu iska ahaa qof caadi ah laakiin markuu diinta islaamka aasaasay oo uu nebinimo sheegtay ayuu wuxuu helay jago oo wuxuu noqday hogaamiye sare. Dadka qaarkood jagada way jecel yihiin, tusaale ahaan Jeneraal Cabdullahi Yuusuf Axmed wuxuu u halgamayay laga soo bilaabo 1978 ilaa iyo 2004 si uu u noqdo madaxweynaha Soomaaliya. Jeneraal Cabdullahi Yusuf wuxuu noqday madaxweynaha Soomaaliya sanadkii 2004 , Cabdullahi Yuusuf waxay ku qaadatay mudo 30 sano ku-dhowaad ah inuu madaxweyne noqdo laga soo bilaabo markii uu halgan u galay ee aheyd 1978 markuu aasaasay jabhadii hubeysneyd ee SSDF.
Nebiyada waa jago doon oo way dagaalamaan ilaa iyo inta ay jagada helayaan, taasna waxaa tusaale u ah Maxamed oo dagaalamayay mudo 20 iyo dhowr sano ah.

Maxamad iyo jago

Dadka qaarkood ayaa waxay ku doodaan in maxamad uusan jagodoon ahayn oo waxay dhahaan odayaashii qureysh ayaa maxamad ku yiri maxamadow waxaad wado joogi jago iyo wax walba oo aad rabto anagaa ku siineyna. Haddaba Qofkii ku dooda maxamad jagodoona ma ahayn, su'aalahaan ayaan u hayaa:
1. Maxamad hogaamiye ma ahaa ka hor inta uusan sheegan nebinimada? jawaabtu waa maya.
2. maxamad markuu aasaasay diinta islaamka oo uu nebinimo sheegtay hogaamiye ma u noqday dadkii rumeeyay? jawaabtu waa haa.
3. maxamad markuu candhuuf tufo soo dadka isma mar-marin jirin candhuuftuu tufo? jawaabtu waa haa sababtoo ah xadiisyo ayaa sheegaya sidaas. Orod oo wadaad soo weydii arintaan haddii aad been u maleysid.
4. maxamad ma helay jagadii ugu sareysay oo ma noqday hogaamiyihii ugu sareeyay kadib markuu nebinimo sheegtay? jawaabta waa haa.

waxaa dhici karta in ay dadka qaarkood ku doodaan sidaad: "Maxamad haddii uu jagodoon ahaan lahaa muxuu u raaci waayay odayaashii qureysh markey ku yiraahdeen Maxamadow nebinimada aad sheeganeyso iskadaa anagaa ku siineyna jago iyo wax walba oo aad rabtid"? Jawaabta su'aashaan waa, haddii uu maxamad yeelilahaa codsiga odayaasha qureysh oo uu joojinlahaa nebinimada uu sheeganayo si uu jagada loo balanqaaday uu ku helno, markaas wuxuu weyn lahaa taageerada dadkii rumaysnaa in maxamad uu yahay nebi, oo dadkaas waxaa u cadaan lahayd in maxamad uu been ka dhaadhiciyay markaasna kalsoonida ayey kala noqonlahaayeen. maxamad haddii uu nabinimada ka soo tago si uu jago u helo, ka waran haddii odayaashii qureysheed ee maxamad u balanqaaday in ay siiyaan jago ay kala noqdaan balanqaadkii oo ay ku dhahaan maxamadow jago kuma siineyno waxaan rabnay kaliya in aad waxa aad wadid ee ah nebinimada aad joojisid. Maxaa ku dhici lahaa maxamad? Meel cidlo ah ayuu soo istaagilahaa oo labada dhinacba oo kala ah nebinimada iyo jagada loo balanqaaday wuu weynlahaa oo sharafta ayaa ka dhici laheyd. Sidaas daraadeed ayuu u diiday jagadii loo balanqaaday.


Nebinimo iyo caqliga Ilaahey iyo caqligaaga

Marka ugu horeysa intaanan ka hadlin caqliga nebinimada iyo sheegashadeeda. Su'aalahaan ka jawaab.
1. Ma rumaysan tahay in uu Eebe caqli badan leeyahay? Aniga jawaabteydu waa haa. Adinaga?
2. Eebe ma Eebe cadaalad ah baa? Jawaabteydu waa haa. Adigana?
3. Eebe haddii uu cadaalad yahay dadkiisa ma kala jecel yahay? jawaabteydu waa Eebe dadkiisa kalama jecla.
4. Ma kula tahay in qof bini'aadan ah uusan Eebe kaa xigin maadaama uu Eebe yahay cadaalad? Jaawaabteydu waa Eebe cidna igama xigto.
5. Ma kula tahay in Eebe uu yahay gumeyste? jawaabteydu waa maya.

Maxamad wuxuu nebinimo sheegtay markuu jiray 40 sano wuxuuna dhintay asagoo jira lixdan iyo xoogaa sano. Maxamad wuxuu faafiinayay diintiisa mudo labaatan iyo dhowr sano ah. Labaatankaas sano wuxuu joogay oo ku faafinayay dhulkii uu ku dhashay ee ahaa sacuudi careebiya. Wuxuu joogi jiray labada maagaalo ee kala ah Mekka iy Madiina. Quraankana wuxuu u qaybsan yahay mekaad iyo madiinaad. Maxamad wuxuu sheegay in suuradaha quraanka qaarkood asagoo Mekka jooga ku soo dageen, qaarka kalena ay ku soo dageen asagoo jooga Medina. Haddaba adiga ma kula tahay in Eebe uu fariintiisa u soo dhiibtay nin bini'aadan ah oo aan awood u laheyn in uu qaarad walba oo dunida kutaala uu aado si uu dadka ugu sheego fariinta Eebe? Maxamed carabi kaliya ayuu ku hadli jiray, sacuudi carabiya ayuu waligiis joogay oo qaarad kale ee adduunka ka mid ah lama sheegin asagoo aaday. Eebe intaas wuxuu ka caqli badan yahay oo sooma dirsado qof bini'aadan ah sida maxamad oo kale.

Tusaale ahaan: ka soo qaad in madaxweynaha soomaaliya uu rabo in uu fariintiisa u gudbiyo dadka soomaaliya ku nool oo dhan. ka soo qaad in qofwalba ee soomaaliya ku nool uu sitto reediyow daaran oo batarigiisa buuxa. Marka qaabkee ayuu madaxweynaha soomaaliya ugu gudbinkaraa fariintiisa dadka soomaaliya ku nool oo dhan? Madaxweynaha asagoo awood u leh in uu fariintiisa ka soo gudbiyo raadyaha, ma kula tahay intuu raadiyaha iska dhaafo in uu qof lugeynaya soo diro si uu fariintiisa u gudbiyo? Taas waa caqli xumo wayn. Haddii uu madaxweynaha caqli leeyahay radiyaha ayuu isticmaali lahaa si uu u soo gudbiyo fariintiisa. Haddaba ilaahey asagoo awood u leh in qof walba uu gaarsiiyo fariintiisa halmar. Ma kula tahay in uu qof soo diri lahaa haddii uu yahay ilaah caqli badan? taas waxaa kuugu cad in nibankaan nebinimada sheegta ay kaligood isa soo direen oo Eebe soo dirin. Eebe caliga ma la'a ee waa Eebe caqli badan.

Waxaa dhici karta in dadka qaarkood ay ku doodaan sidaan: "sababta uu ilaahey nebiga ugu soo diray dadka waa ilaahey wuxuu ka wadaa imtixaan oo dadka ayuu imtixaamayaa" . Qofka sidaan ku dooda waxaan u hayaa su'aal fudud oo ah "Ilaaha aad sheegeysid ma ilaah raxaaris badan baa oo badbaadiye ah"?

1. Haddii uu naxariis badan yahay ilaahey muxuu dadka aga badbaadinwaayay naarta maadaama uu ogaa in dadka qaarkood uu cadaabi doono?
2. Haddii uu ilaahey naxariis badan yahay oo uu rabay in dadka oo dhan ay caabudaan muxuu qalbigooda ugu beeriwaayay si uu aga badbaadiyo cadaabtiisa?
3. Ilaahey ma rabaa in uu dadka cadaabtiisa ka badbaadiyo mase wuxuu rabaa in uu qarkood cadaabo?
4. ilaahey ma mid naxiis daran baa oo intuu dadka abuurto hadana cadaabaya?
5. ilaahey ma wuxuu ku raaxeystaa cadaabta dadka uu abuurtay?
6. ilaahey ma badbaadiye baa?
7. ilaahey ma carabta iyo af carabiga miyuu ka jecelyahay dadka kale iyo luuqadahooda?
8. ilaahey ma wuxuu kuu abuurtay adigoo qof soomaali ah in uu kugu imtixaano qaadashada diin ama fikrad dhaqankeedu, afkeedu, taariikhdeedu, astaameheedu iyo magaaladeeda ugu barakeysan ay tahay Carab iyo bariga dhexe?
9. ilaaha qoomiyadaha kala jecel ma ilaah cadaalad ah baa?


Walaal, Eebe waa Eebe cadaalad ah oo aan qofna kaa xigin xattaa nebi. Eebe jid loo soo maro ma leh ee qof walba ayaa baryi kara. Eebe maahan adoonsade dadka u abuurtay in uu adoonsato si ay u caabudaan. Caqligaaga isticmaal oo diimahaan lagaa dhaadhiciyay ku fiiri indho cusub iyo maskax furan iyo caqli. Caqligaaga isticmaal. Fakar oo dhaqankaaga iyo afkaaga iyo magacyada soomaaliga ah iyo labiskaba maahan in aad qaatatid wax dhaqan kale laga keenay ee la diimeeyay. Diimaha oo dhan waa sheeko baraleydii dadkii hore oo waa wax dad jago doon ah suubisteen. Diimaha waa caqli xumo oo Eebe ayey u ekeysiiyeen Eebe adoonsade ah.

Wednesday, July 7, 2010

Quraanka wuxuu yiri: ilaahey dadka ayuu khiyaaneeyaa

Quraanka wuxuu ilaahey ka dhigay ilaah aan naxariis laheyn. Quraanka ilaahey ayuu ceebeeyay.

Ilaaha dhahaya dadka masaakiinta ah ayaan cuduro iyo dhibaato u keenaa ma ilaaha saxda ah baa?

"Magaalo kasta oon nabi u dirraba waxaan ku qabanay Ehelkeeda cuduro iyo dhibaato inay khushuucaan (oo baryaan Eebe)."
- waa aayada 94 ee suurada 7 (suurat Al-acraaf)

aayadaan hoose waxay leedahay ilaahey markuu dhibka ka qaato dadka ayuu hadana dhibaato ku qabtaa dadka oo aan ogeyn. ilaahey ma dadka ayuu khiyaaneeyaa?

"Markaasaan u baddallaa meeshii xumaan (dhibka) wanaag(khayr) intay ka bataan oy dhahaan waxaa taabtay aabayaalkaanno dhibaato iyo farax, markaasaan ku qabannaa kado igaoon ogayn." - waa aayada 95 ee suurada 7 (suurat Al-acraaf)

Quraanka waa hadalkii maxamad ee maahan hadalka ilaahey. ilaahey waa ilaah naxariista oo aan dadka khiyaaneyn.

Sunday, June 13, 2010

Quraanka wuxuu yiri: Qofkii soo muslima waa qof ka awood badan Allah

Quraanka waxaa ka buuxa iskhilaaf badan iyo caqli xumo badan. Inta aan baarayay quraanka, caqli xumo iyo iskhilaaf middaan ka weyn wili maanan ku arag. Quraanka wuxuu nabarayaa in qofkii soo muslima uu ka awood badan yahay Allah. Waxaan u maleynayaa in diinta muslimka ah ay burburi doonto markii la soo hordhigo dooddaan.

1. Marka ugu horeysa waa in aan ka jawaabnaa su'aasha ah, Allah ma hanuuniyaa gaalada? Jawaabtu waa maya waxaana daliil u ah aayada 104 ee suurada 16 oo noo sheegeysa in Allah uusan muslimin gaalada. Ogow "kuwaan rumayn aayaadka Eebe" waxaa laga wadaa gaalada sababtoo ah qofkii aan rumeysneyn aayaadka quraanka waa gaal.

"Kuwaan rumayn Aayaadka Eebe ma hanuuniyo Eebe waxayna mudan cadaab daran" - Waa aayada 104 ee suurada 16 (suurat An-naxl)


2. Marka maadaama uu Allah yiri ma muslimiyo dadka gaalada ah, gaalada xor ma u yihiin in ay ayaga muslimaan? Jawaabta su'aashaas waa maya sababtoo ah aayada 100 ee suurada 10 ayaa waxay leedahay qofna ma muslimi karo idinka Eebe mooye. Taas waxay noo cadeynaysaa in qofka uusan awood u laheyn in uu muslim noqdo asagoo amarka Allah haysan.

"Nafuna ma rumeyso idanka Eebe ka dib mooyee, wuxuuna Eebe yeelaa xumaanta kuwaan wax kasayn korkooda." - Waa aayada 100 ee suurada 10 (suurat Yuunus)

3. Labadaan aayadood oo kor ku qoran waxay noo sheegeen in Allah uusan gaalada muslimin iyo in dadka aysan laheyn awooda ay ku muslimaan ayagoo heysan idinka Allah. Marka su'aashu waxay tahay sidee ayey dadkii gaalada ahaa ku soo muslimeen maadaama uu Allah yiri gaalada ma muslimiyo oo uu yiri dadka ma awoodaan in ay muslimaan ? Taas waxay noo cadeyneysaa in qofkii soo muslima uu ka awood badan yahay Allah . Taas waxay noo cadeyneysaa in uu Allah yahay beenlow ama uu tabar yar yahay sababtoo ah labaan aayadood oo kor ku qoran ayaa beenooba mar walba oo qof soo muslimo.

4. Markuu qof soo muslimo Waxaa beenooba aayada 100 ee ku jirta suurada 10 oo dhaheysa dadka ma awoodaan in ay rumeeyaan Eebe idinkiisa mooyee. waxaa kaloo beenooba aayada 104 ee ku jirta suurada 16 oo dhaheysa "ilaahey ma hanuuniyo kuwaan rumeyn aayadaadkiisa" . Dadkii soo muslimay waxay cadeeyeen in ay awood badan leeyihiin sababtoo ah Allah oo yiri gaalada ma hanuuniyo ayey gaaladii soo hanuuneen oo muslim noqdeen. Taasna waxey Allah ka dhigtay in awoodiisa iyo hadalkiisa labadaba been yihiin. Allah run ma sheegay markuu dhahay dadka awood uma laha in ay hanuunaan idinkeyga kadib mooye iyo uuna dhahay gaalada ma hanuuniyo sababtoo ah Maalin walba waxaan aragnaa dad gaalo ahaan jiray oo soo hanuunay.


1. aayada koowaad waxey tiri allah sooma hanuuniyo gaalada.

2. aayada labaad waxey tiri dadka awood uma laha in ay soo hanuunan idinka allah mooyee.

3. marka maadaama uu allah yiri dadka awood uma laha in ay muslimaan idinkeyga mooye oona uu yiri gaalada ma hanuuniyo, sidee ayey gaalada ku awoodeen in ay muslimaan?


Quraanka waad u jeedaa in uu Maxamad suubiyay sababtoo ah hadii uu quuraanka ilaahey suubiyay khaladkaan muusan lahaan laheyn quraanka. Ilaahey waa ilaah sharaf badan. Quraanka waa hadalka maxamad ee maahan hadalka ilaahey.

Thursday, June 10, 2010

ilaahey ma cafiyaa dambi walba? haa , maya

Quraanka mar wuxuu leeyahay ilaahey dambi walba wuu cafiyaa marna wuxuu leeyahay ilaahey ma cafiyo dambi walba. Quraanka wuu is-khilaafayaa dhexdiisa.

Labadaan aayadood waxey leeyihiin ilaahey ma cafiyo dambi walba oo ma cafiyo qofkii la wadaajiya caabudaada eebe cid kale. ilaahey shirk ma cafiyo ayey leedahay.

"Eebe ma dhaafo in lala wadaajiyo (cidkale cibaadada) wuxuuse ka dhaafa wixii waxaas ka soo haray cidduu doono, ruuxii la wadaajiya Eebe wuxuu dhumay dhumid wayn." - waa aayada 116 ee suraada 4 (suurat An-nisaa)

"Eebe ma dhaafo in lala wadaajiyo wuxuuse ka dhaafaa waxaa wixii ka soo haray cidduu doono, ruuxii la wadaajiyo Eebe wuxuu beenabuurtay dambi weyn." - waa aayada 48 ee suurada 4 (suurat An-nisaa)

Aayadaan hoose waxey leedahay ilaahey dambi walba ayuu cafiyaa.

"Waxaad dhahdaa nabiyow adoomadayda ku xad gubay naftoodow ha ka quusanina naxariista Eebe, Eebaa dhaafa dambiyada dhamaantood, waana dambi dhaafbadane naxiis badane." - Waa aayada 53 ee suurada 39 (suurat Az-zumar)

Quraanka hadii uu ahaan lahaa erayada ilaahey is-khilaafkan kuma jiri laheyn. Quraanka waa hadalka maxamad.

Thursday, May 13, 2010

ilaaha maxamad waa ilaah noocee ah?

Qoraalkaan waxaan ku eegeynaa ilaaha wakiilka la dhaho maxamad soo dirsaday iyo in uu yahay ilaaha runta ah iyo in uu yahay ilaah maxamad ku qaraabto.

1. Naxariista ilaaha maxamad wakiilka u yahay

Maxamad quraankiisa wuxuu noogu sheegay in ilaahey uu wax walbo og yahay oo yahay ilaah naxariis badan oo cadaalad ah. Maxamad ma run buu ka sheegay?

Marka ugu horeysa ilaaha maxamad waa mid ogaa in uu cadaabi doono dadka asagoo aan abuurin dadka. Markaas ayuu suubistay cadaab asagoo ugu talagalay in uu dadka uu abuuridoono uu ku cadaabo cadaabtaas. ilaahaas ma ilaah cadaalad ah baa maadaama uu ogaa in uu cadaabi doono dadka.

"Waxaan u abuuray Jahannamo(cadaabta) wax badan oo jinni iyo insiba leh, waxayna leeyihiin quluub ayna wax ku kasayn, waxayna leyihiin indho ayna wax ku arkayn, waxayna leeyihiin dhago ayna wax ku maqlayn, kuwaasina waa xoolo oo kale. waana ka sii dhunsanyihiin, kuwaasina waa uun kuwa halmaansan." - waa aayada 179 ee suurata 7 (suurat al-acraaf)

"Hadaad ku dadaashid hanuunkooda Eebe ma hanuuniyo cidduu dhumiyay mana helaan gargaare." - waa aayayada 37 ee suurata 16 (suurat An-naxl)

"kuwii gaaloobay waxaa isugumid ah udigtayaa iyo umaadan diginaa mana rumeeyaan (xaqa). - waa aayada 6 ee suurada 2 (suurat Al-baqarah)

"Eebaa daabacay quluubtooda iyo maqalkooda. aragoodana wuxuu yeeley dabool waxaana u sugnaaday cadab weyn." - waa aayada 7 ee suurada 2 (suurat Al-baqarah)

ilaahaas oo ogaa in uu dadka cadaabi doono ma ilaah naxariis leh baa? Adiga hadii aad ogaan laheyn in qof tabar yar wadada yaala uu baabuur jiiri doono labo saac kadib waad ka badbaadin kartaa qofkaas in uu baabuur jiiro sababtoo ah waxaad og tahay hadii aad wadada ka qaadid qofkaas in uu baabuurka jiiri doonin hadii aad tahay qof naxariis leh. ilaaha maxamad dadka ma badbaadiyo sababtoo ah waa ilaah aan naxariis laheyn. Anagoo u jeedna naxariisdarada ilaaha maxamad, sidee buu maxamad noogu sheegi karaa ilaahey wuu naxariistaa? ilaahey ma labo wajiile baa?

2. Dabeecada iyo camalka ilaaha maxamad wakiilka u yahay

Maxamad wuxuu quraankiisa noogu sheegay in ilaahey uu yahay ilaah aad iyo aad u awood badan oo wax walba og. Wuxuu yiri ilaahey waa ilaah bini aadanka ka sareeya. Maadaama uu ilaahey bini aadanka ka fiican yahay waa sidee dabeecada ilaahey?

Ilaaha maxamad waa ilaah dabeecad xun oo xanaaq badan oo aad iyo aad u carooda sida bini'aadankii oo kale. ilaaha maxamad waa ilaah aan aad u caqli badneyn oo dadkuu abuurtay ayaa ka xanaajiya. ilaaha maxamad asaga oo ogaa in ay dadka ka xanaajin doonaan ayuu hadana xanaaqayaa. ilaaha maxamad sida bini'aadanka ayuu u xisaabtamaa oo iskama weyneysiiyo dadka uu abuurtay oo wuu ka aarsadaa markey ka xanaajiyaan. Quraanka ayuu maxamad noogu sheegayaa in uu ilaahey xanaaqo, aayadahaan hoose fiiri:

"markey nacara galiyeenna waan ka aarsanay xaggooda, waana maanshaynay dhamaan. - waa aayada 55 ee suurada 43 (suurat Az-zukhruf)

"saas waxaa ugu wacan inay raaceen kuwaasi wax Eebe ka caroodo, neceenna raalli ahaanshihiisa, markaasuu buriyay camalkoodii." - waa aayada 28 ee suurada 47 (suurat Muxammad)

Ilaahey haduu ogaa in ay dadka ka xanaajin doonaan muxuu ilaahey u xanaaqayaa? ilaahey ma isfiilito miyuu qabaa mase caqli la'aan ayaa heysa? ilaahaas soo maahan ilaah u dhaqma sida bini'aadanka oo kale maadaama ay dadka ka xanaajin karaan ilaahaas awooda badan? ilaahey wuu awood badan yahay iyo dadka ayaa ka xanaajiya wax isku meel gali kara maahan. Sidee dadka oo tabaryar aga xanaajinkaraan ilaahaas awooda badan? Maxamad ilaahey wuxuu ka dhigay sidii bini'aadankii oo kale oo wuxuu ka dhigay ilaah camal xun. Ilaaha runta ah maahan sida maxamad noo sheegay. Quraanka waa hadalkii maxamad ee maahan hadalka ilaahey.


3. ilaaha maxamad raga ayuu u eexdaa oo dumarka wuu yasaa

Ilaaha maxamad waa mid aad iyo aad ugu daran dumarka oo raga ayuu ka jecelyahay dumarka.

Aayadaan hoose waxey amreysaa raga in ay dumarkooda khaldama in ay guriga ku xiraan ilaa ay ka dhimaneyso.

"dumarka sineysta oo laqabo ku haya guridooda ilaa ay ka dhintaan" - waa yaadada 15 ee suurada 4.

ilaaha maxamad raga dhaxalkooda wuxuu ka dhigay labo jibaar markii loo eego dhaxalka dumarka. ilaaha maxamad ma oga miyaa in dumarka ay masaakiin yihiin oo raga ka xoog badan yahay? Hadii aabaha ama hooyada caruurta uu dhinto oo uu ka tago boqol doolar, gabadha waxey heleysaa 33 doolar wiilkana wuxuu helayaa 66 doolar oo dhaxal ah. cadaalad xumadaas bal u fiirso. Aayada dhaxalka raga iyo dumarka ka hadleysa waa aayada 11 ee ku jirta suurada 4 .
  • Aayadaan waxey amreysaa in ninka uusan si cadaalad ah ula dhaqmi karin naagihiisa, waa aayada 129 ee suurada 4.
  • ninka xaq wuxuu u leeyahay dhaxal u dhigma labo haween dhaxalkooda. Raga iyo haweenka ma sinna. waxaa sidaas leh aayada 176 ee suurada 4
  • Naagta ma furi karto ninkeeda laakiin, ninka naagtiisa wuu furi karaa markuu doono
  • quraanka wuxuu leeyahay, nibanka ayaa maamula dumarka oo nibanka way edbin karaan oo garaaci karaan naagahooda. waxaa sidaa leh aayada 34 ee suurada 4
  • naagaha ma guursan karaan nin aan muslim aheyn, laakiin nibanka way guursan karaan naag aan muslim ahayn.
  • naagaha safar kaligood ma aadi karaan ilaa uu ninkooda ama nin ehelkooda ah la socdo mooyee
  • Hal naag markhaati ma gali karto ayuu leeyahay quraanka oo markhaatiga labo naag ayaa u dhigma hal nin markhaatigiis markii maxkamad la joogo
ilaaha maxamad waa ilaah jecel raga oo haweenka uma jecla sida uu raga u jecel yahay. ilaaha maxamad waa ilaah leh dhaqankii carabta ee wagii hore. ilaaha maxamad hooyooyinka iyo walaalayaasheen wuxuu uga eexday raga. ilahaas ma ilaah cadaalad ah baa?

4. ilaaha maxamad dadka ayuu isku diraa oo wuu kala qeybiyaa

maxamad wuxu quraanka noogu sheegay in ilaahey uusan rabin in uu dadka mideeyo oo hal diin yeeshaan. ilaaha maxamad waa mid raba in uu dadka kala qeybiyo si ay isku dagaalaan. Aayadaan hoose fiiri:

"Hadduu doono Eebe wuxuu ka yeeli lahaa dadka umad kaliya, laakiin wuxuu galiyaa cidduu doono naxariistiisa, daalimiintuna ma helaan sokeeye iyo gargaare midna." - Waa aayada 8 ee suurada 42 (suurat Ash-shuuraa)

"Hadduu doono Eebe wuxuu idinka yeeli lahaa umad kaliya wuxuuse dhumiyaa cidduu doono, wuuna hanuuniyaa cidduu doono, waana laydin warsan waxaad camal falayseen." - waa aayada 93 ee suurata 16 (suurat An-naxal)

Bal u fiirso caqli xumada aayadaan kor ku qoran. Aayadaan waxey leedahay ilaahey ayaa dhumiya dadka, waxey kale oo leedahay waa laydan warsan waxaad camal faleyseen. ilaaha intuu dhumiyo dadka hadana ku cadaabaya waxa ay camal falayeen soo maaha ilaah aan caqli laheyn sababtoo ah wuxuu leeyahay dadka ayaan dhumiyaa kadibna waxaan weydiiya waxey ii caabudi waayeen.

5. ilaahey wakiil ka socda oo carabi ku hadla miyuu u baahan yahay?


"Hadaan kayeelo kitaabka quraanka luuqad ajanabi ah waxay dhihi lahaayeen maxaa loo caddayn waayey aayaadkiisa, ma (quraan) ajanabi ah iyo Nabi (carabi ah), waxaad dhahdaa isagu kuwa rumeeyey wuxuu u yahay hanuun iyo caafimaad, kuwa aan rumeynina dhagahooda waxaa ah culays, waana ka indha la' yihiin kuwaasna waxaa looga yeeri meel fog." - Waa aayada 44 ee suurada 41

"Annagaana soo dejinay isagoo quraan carabi ah inaad kastaan" - Waa aayada 2 ee suurada 12 (suurat Yuusuf)

"Annagaa ka yeelnay quraan carabi ku soo dagay, inaad kastaan darteed." - Waa aayada 3 ee suurada 43 (suurat Az-zukhruf)

"Rasuul kuma dirro waxaan afka qoomkiisa ahayn si uu ugu caddeeyo, wuuna baadiyeeyaa Eebe cidduu doono inta xaqa loo caddeeyey ka dib, wuuna hanuunin cidduu doono, waana adkaade falsan." - Waa aayada 4 ee suurada 14 (suurat Ibraahiim)


Ilaahey hadii uu gumeyste raba in ay dadka caabudaan ahaan lahaa sida maxamad noo sheegay, ilaahey soo ma dirsan laheyn nin wakiil u ah oo carab ah oo af carabi kaliya ku hadla. Aayadaan kore waxay leedahay ilaahey quraanka wuxuu carabi aga dhigay inaad kastaan daraadeed. Maxamad in uu been noosheegayo waxaa lagu garan karaa, aduunka waxaa ka jira lix kun oo luuqadood ( 6,000 ). Maadaama ay dadka aduunka oo dhan aysan carabi ku hadlin, ilaahey ma caqliguu la'ayahay markuu leeyahay curaanka carabi ayaan ku soo dajiyay sidaad u kastaan darteed. Ma dadka oo dhan baa carabi fahmaya mase ilaahey carabta kaliya ayuu u soo dajiyay quraanka? Marka taas micnaheedu waxay tahay ilaahey wuxuu rabaa kaliya in ay carabta caabudaan maadaama ay fahmayaan wakiilkiisa oo ah maxamad iyo uuna aayadaas noogu sheegay in uu quraanka carabi ku soo dajiyay si ay dadka carabta ah u fahmaan quraanka. ilaahey hadii uu rabo in ay dadka oo dhan caabudaan muxuu u soo dirsaday wakiil carabi kaliya ku hadla, muxuuna u leeyahay quraanka waxaan ku soo dajiyay carabi si aad u kastaan daraadeed?

Ma og tahay in nibankaan isku sheega in ay nabi ilaahey soo dirsadey yihiin ay kuligood bariga dhexe (Middle East) kawada yimaadeen? sida nabi ibraahiim, ciise, maxamad iyo nabiyadii kale? Hadii uu ilaahey doonilahaa in ay dadka oo dhan caabudaan muxuu ilaahey nabiyadiisa oo dhan ay bariga dhexe loogu soo diray? Aduunka oo dhan ma bariga dhexe baa mase ilaahey wuxuu jecel yahay dadka bariga dhexe kaliya? Diimaha nabiyada wata oo ah Kirishtaanka, yuhuuda iyo islaamka waxay ka yimaadeen bariga dhexe, taas waxay ku tuseysaa in nibankaan isku sheega in ay yihiin wakiilada alle ay yihiin niban isku dayda oo quraafaad ku qaraabda sababtoo ah ilaahey hadii uu rabo in uu wakiilo soo dirsado kuligood hal gobol kama imaan laheyn hadii loo soo diray dadka dunida ku nool oo dhan.


Qoomkaan maxaa loogu soo diri waayay rasuul afkooda ku hadla?

Cunuga ku dhashay baadiyaha wadanka mareykanka ama jayna ama wadamo kale oo waligiis aan arag diin cid u sheegta oo sidaas ku kora oo sidaas ku dhinta asaga oo aan muslim aheyn, ilaaha ku cadaabaya maxaad muslim u noqon weysay, ilaahaas ma ilaah cadaal ah baa? Bal fiirso sawirkaan dhinaca bidixda yaala, ilaaha dadkaan sawirka ku jira u soo diray wakiil ka socda asaga oo carab ah oo carabi kaliya ku hadla, ma kula tahay in uu yahay ilaah caqli badan? ilaahey hadii uu rabi lahaa in ay dadka oo dhan caabudaan, qalbigooda ayuu ku beeri lahaa ee uma soo diri laheyn nin hal luuqad ku hadla oo carabi ah.






ilaaha runta ah maahan sida maxamad noogu sheegay quraanka ee waa ilaah sidaas ka fiican oo cadaalad ah oo naxariiste ah. Maxamad wuxuu iska dhigayaa in uu yahay wakiil ka socda ilaahey laakiin ilaaha runta ah uma baahna wakiil oo dadka ma gumeysto oo dadka kuma adoonsado in ay asaga caabudaan sababtoo ah waa ilaah aan caabudaad u baahneyn oo cadaalad ah. Quraanka waa erayada maxamad oo waa been cad.

Saturday, May 1, 2010

Nin gacanta laga gooynayo, Hiiraan, Somalia

Daawo maskiinkaan Soomaaliyeed oo xaday labo xabo oo rooti ah oo gacanta laga jarayo.

Monday, April 26, 2010

gaalada yaa gaal ka dhigay? ilaaha maxamad ayaa ka dhigay

Quraanka wuxuu leeyahay ilaahey ayaa dadka gaaleysiiya oo u doorta in ay gaalo noqdaan. Kitaabkaaga lasoo bax oo aayadahaan hoos ku qoran ka fiiri.

"Cidduu Eebe hanuuniyo wuxuu u waasiciyaa laabtiisa islaamka, cidduu doono inuu dhumiyana wuxuu ka yeelaa laabtiisa cidhiidi (dhib) ah sidii isagoo kori samada saasuuna u yeelay Eebe xumaanta korka kuwaan rumaynin xaqa" - waa aayada 125 ee suurata 6 (suurat Al-ancaam)

"Ciddii Eebe hanuuniya umbaa hanuuni, cidduu dhumiyana waa uun kuwa khasaaray." - waa aayada 178 ee suurata 7 (suurat Al-acraaf)

"Cidduu dhumiyo Eebe wax hanuunin ma leh. wuxuuna kaga tegi xad gudubkooda iyagoo ku wareersan." - waa aayada 186 ee suurata 7 (suurat Al-acraaf)

"Hadduu doono Eebe wuxuu idinka yeeli lahaa umad kaliya wuxuuse dhumiyaa cidduu doono, wuuna hanuuniyaa cidduu doono, waana laydin warsan waxaad camal falayseen." - waa aayada 93 ee suurata 16 (suurat An-naxal)

"Hadaad ku dadaashid hanuunkooda Eebe ma hanuuniyo cidduu dhumiyay mana helaan gargaare." - waa aayayada 37 ee suurata 16 (suurat An-naxl)

"Hadduu doono Eebe wuxuu ka yeeli lahaa dadka umad kaliya, laakiin wuxuu galiyaa cidduu doono naxariistiisa, daalimiintuna ma helaan sokeeye iyo gargaare midna." - Waa aayada 8 ee suurada 42 (suurat Ash-shuuraa)

Labadaan aayadood hoos ku qoran waxay leeyihiin ilaahey dadka ma faro xumaan

"Markay falaan xumaanna waxay dhahaan waxaan ka hellay aabayaalkeena Eebaana na faray iyada, waxaad dhahdaa Eebe ma faro xumaan ma waxaad ku dhahaysaan Eebe waxaydaan ogayn?" - waa aayada 28 ee suurada 7 (suurat Al-acraaf)

"Waxaad dhahdaa wuxuu faraa Eebe cadaaladda iyo inaad u jeedisaan wajigiina (xagiisa) masaajidkasta agtiisa, baryana idinkoo u kaliyeeli diinta siduu inku bilaabay yaad ku soo noqonaysaan." - waa aayada 29 ee suurata 7 (suurat Al-acraaf)

Aayadaan hoos ku qoran waxay leedahay dadka ayagaa hanuunka dooran kara

"Ruuxii hanuuna wuxuu uun u hanuunay naftiisa kii dhumana wuxuu uun u dhumay naftiisa, mana xambaarto nafi dambi naf kale, mana cadaabno intaan uga soo dirro rasuul." - waa aayada 15 ee suurata 17 (suurat Al-israa)

Aayadaan kalena waxay leedahay ilaahey ayaa dadka hanuunka u doorta

"Cidduu Eebe hanuuniyo umbaa hanuunsan, cidduu dhumiyana uma helaysid ugargaare Eebe ka soo haray, waxaana ku soo kulminaynaa qiyaamada wajigooda iyagoo indho'la oo hadal la', hooygooduna waa jahannamo, markastooy dantana waxaan u siyaadinaa shidid(hurin)" - waa aayada 97 ee suurata 17 (suurat Al-israa)


Waxaa yaab ah in maxamad uu noo sheego in ilaahay uu dadka gaaleeyo ka dibna cadaabo. ilaahaas ma ilaah naxariis dhameystiran leh miyaa la dhihi karaa maadaama uu dadka intuu gaaleeyo kadibna cadaabayo? Maxamad ma wuxuu noo maleenay in aan cali laheyn oo wax walbo uu naga dhaadhicin karo? Maxamd mar wuxuu leeyahay dadka ayaaga gaalnimada doortay, marna wuxuu leeyahay dadka shaydaan ayaa gaaleysiiyay marna wuxuu leeyahay ilaahey ayaa dadka gaaleeysiiyay oo u doortay in ay gaalo noqdaan. Maxamad ma nagu ciyaarayaa mase wuxuu filayaa in aan rumeyno kala hadalkiisa?

Sidee qof ilaahey gaal ka dhigay loo soo muslimiyaa? ma ilaahey awoodiisaad ka weyn tahay?
ilaahey muxuu noogu dirayaa in aan dadka soo muslimino intuu asaga gaalo markii hore ka dhigay? ilaahey bini aadanka intuu abuurto oo uu qaarkood gaal ka dhigo ayuu hadana cadaabayaa, ilaahaas ma ilaah cadaalad ah baa? ilaahey dadka intuu kala qeybiyay oo uu kuwo ka dhigay muslim kuwo kalena gaalo ka dhigay ayuu dhexdooda isku diray, ilaahaas ma ilaah cadaalad ah baa? ilaaha masaakiinta intuu abuuro kadibna gaaleeyo kadibna cadaabaya ma ilaah fiican baa oo xaq ah oo naxariiste ah?

ilaaha maxamad noosheegay maahan ilaaha runta ah ee waa ilaah maxamad dadka ku baqsado siday u raacaan maxamad. maxamad wuxuu rabaa in uu dadka baqdin galiyo sidey asaga u raacaan oo ugu maleeyaan in uu yahay waakiilka ilaahey. ilaaha runta ah uma baahna wakiil rasuul la dhaho ee waa ilaah awood badan. maxamad been ayuu naga dhaadhicinayaa sababtoo ah aayadahiisa ayaa isburinaya oo kala hadlaya.

Diinta muslimka gaalada ma soo gali karaan? Maya

Aayadaan waxay leedahay ilaahey gaalada ma hanuuniyo

"Kuwaan rumayn Aayaadka Eebe ma hanuuniyo Eebe waxayna mudan cadaab daran" - Waa aayada 104 ee suurada 16 (suurat An-naxl)


Marka su'aashu waxay tahay sidee ayuu qof ku soo muslimi karaa sababtoo ah aayadaan ayaa waxay leedahay ilaahey gaalada ma hanuuniyo? Bini aadanka ma waxay suubin karaan wax aan ilaahey u ogalayn? Aayadaan waxay ku tuseysaa in quraanka uu qoray maxamad sababtoo ah waxay ka soo horjeedaa fikrada islaamka oo ah in dadka lasoo muslimiyo. Kala hadalka quraanka ayey ku tuseysaa. Hadii ay dhahaan ilaahey wuxuu hanuuniyaa ciduu doono, taas waxay ka soo hor jeedsaneysaa aayada kor ku qoran oo dhaheysa ilaahey ma hanuuniyo gaalada. Meeshas kala hadal ayaa ka imaanaya.

Maxamad mar wuxuu leeyahay waxaa la ii soo diray in aad dadka muslimiyo, marna wuxuu leeyahay ilaahey ma hanuuniyo gaalada. Marka ilaahey hadii uusan rabin in uu gaalada soo hanuunin sidee dadkii gaalada ahaa ku soo muslimeen? War wuxu caqli xumaa.

ilaahey ma hanuuniyaa dadka islaamka ka baxa?

Aayadaan hoos ku qoran waxay leedahay ilaahey ma hanuuniyo kuwa islaamka ka baxay.

"Sidee u hanuunin Eebe qoom gaaloobay rumayn ka dib, oo qiray in rasuulku xaq yahay una yimaadeen xujooyin, Eebe ma hanuuniyo qoom daalimiin ah." - Waa aayada 86 ee suurada 3 (suurat Aali-Cimraan)


Aayadaan hoos ku qoran waxay leedahay waa la hanuuniyaa.

"Ha curur daaranina waad gaalowdeen rumayn ka dib, haddaan cafino koox inka mid ah waxaan cadaabeynaa koox illeen iyagu waa dambiilayaale." - Waa aayada 66 ee suurada 9 (suurat At-Tawbah)

Waxaa yaab ah in uu maxamad mar leeyahay qofkii gaal noqda ilaahey ma cafiyo marna leeyahay ilaahey wuu cafiyaa. Kalal hadalkaas waa mid aan caqliga galeeyn.